Impact ondernemen aanjagen. In Haarlem kunnen ze er wat van!

Een regionaal inkoopplatform en een regionale helpdesk, een groeiend aantal impact of sociaal ondernemers en een bloeiend ecosysteem. In Haarlem wordt de betekeniseconomie steeds zichtbaarder. Een gemeentelijk team van ambtenaren en intrinsiek gemotiveerde bestuurders draagt van harte bij aan de groei en versnelling van de betekeniseconomie. Hoe doen zij dit? En welke rol speelt de makelaar met mandaat voor impact ondernemen van de gemeente hierin?

Liza de Groot en Annemiek van Tol

Al ruim vijf jaar zet de Gemeente Haarlem zich actief in voor impact ondernemers in de stad. Het coalitieakkoord 2018-2022 (Duurzaam Doen) gaf het startsein voor de zoektocht naar innovatie en samenwerking met sociale ondernemers in de stad. De gemeente werkt hierbij nauw samen met partijen uit de stad zoals Stichting Stadsgarage. Het nieuwe Actieprogramma Impact Ondernemen 2020-2024 komt zelfs uit de gezamenlijke koker. Platform31 en KplusV sprak in opdracht van de City Deal Impact Ondernemen met ‘Makelaar met Mandaat’ Ruud Meijer(aanjager impact ondernemen binnen de Gemeente Haarlem binnen team Economie) over zijn rol en de ambities van de gemeente.

Hoe ontstond een ‘makelaarsteam met mandaat’ in Haarlem?

In Haarlem zijn er veel ondernemers die graag impact willen maken in de stad. Ook werkt er al jarenlang een verbindende partij (Stichting Stadsgarage) aan het ondersteunen en versnellen van de transitie naar betekenisvol ondernemerschap. Het opbloeiende ecosysteem werd door het stadsbestuur gezien. Tegelijkertijd ondervond de gemeente dat impact of sociaal ondernemers vaak te maken hebben met grensoverschrijdende vraagstukken die op het bordje van een gemeente terecht komen. In de gemeente Haarlem ontstond daardoor eind 2017 de politieke ambitie om ook als gemeente aan de slag te gaan voor impact ondernemers uit de stad. “In het coalitieakkoord van 2018 hebben de partijen afgesproken dat sociaal ondernemen goed is voor de stad en dat de ambitie is om bijvoorbeeld alleen nog maar impactvol in te gaan kopen. Om deze doelstellingen te bereiken moest er een actieprogramma komen. Er was dus direct een duidelijke politieke wens om binnen onze gemeente met dit onderwerp aan de slag te gaan,” vertelt Meijer.

Geld was er niet direct. Aan het begin sprokkelde team economie geld uit het algemene EZ budget en een EU subsidie om twee accountmanagers (deels) vrij te maken om in gesprek te gaan met de stad en toe te werken naar een actieprogramma. Dat actieprogramma kwam er! In 2020 presenteerde de gemeente in gezamenlijkheid met Stichting Stadsgarage het ‘actieprogramma impact ondernemen 2020-2024’. In het coalitieakkoord van 2022 creëerde het stadsbestuur nog meer ruimte voor impact ondernemers. En er werd budget vrijgemaakt voor ambtelijke inzet en de uitvoering van het actieprogramma. Inmiddels bestaat het ‘makelaarsteam met mandaat’ uit twee aanjagers die samen met twaalf collega’s uit andere domeinen een kernteam vormen.

Het belang van draagvlak en een duidelijke visie op impact ondernemen

“Dat we ons als gemeente nu zo sterk kunnen positioneren op impact ondernemen, heeft niet alleen te maken met het ontzettend gemotiveerde ecosysteem van de stad, maar vooral ook met het draagvlak voor het thema in de raad en het college,” vertelt Meijer. De gemeente heeft de ambitie om de groeiende trend van maatschappelijk betekenisvol ondernemen in de stad te versterken. “Het bestuur wil dat impact ondernemen het ‘nieuwe normaal’ wordt. Het college ziet in dat dit niet vanzelf gaat, maar dat je daartoe een ondernemersklimaat moet stimuleren waarin ondernemers gefaciliteerd worden om ‘betekenisvol’ te ondernemen. Die duidelijke visie helpt ons enorm,” vertelt Meijer. Natuurlijk was ook in Haarlem niet iedereen direct even betrokken op het thema of intrinsiek gemotiveerd om aan de slag te gaan voor impact ondernemers. “Je moet de organisatie en de raad goed meenemen. Die duidelijke visie helpt ons daarbij. Maar het helpt ook ontzettend om handig in te spelen op bestaand beleid. Impact ondernemers raken zoveel verschillende beleidsthema’s. Op deze manier wordt het thema voor iedereen interessant,” legt Meijer uit. Het is verstandig om hier als makelaar met mandaat op in te zetten.

Hoe kwam het actieprogramma Impact Ondernemen tot stand?

Om een beeld te krijgen van het huidige landschap van impact ondernemers werden er door Meijer en zijn collega Christiana van Lammeren in samenwerking met de Stadsgarage in 2018 allereerst drie bijeenkomsten georganiseerd. Hier kwamen verschillende ambtenaren en partijen uit de stad bijeen. Denk aan impact ondernemers en  sociale- en welzijnsorganisaties. “We zijn bij de start langsgegaan bij stakeholders om op te halen en te reflecteren vanuit het bestaande netwerk”, legt Meijer uit. Het is belangrijk dat je als makelaar met mandaat zicht krijgt op wat er speelt bij ondernemers en in het netwerk. Tijdens deze verkenning merkt de gemeente Haarlem al snel dat er bij impact ondernemers behoefte is aan betere afstemming tussen afdelingen binnen de gemeente. Juist impact ondernemers hebben behoefte aan domeinoverstijgende ondersteuning. “Impact ondernemers komen vaak met innovatieve oplossingen voor (maatschappelijke) problemen. Dat vraagt nauwere dienstverlening en beter contact met je ondernemers in je stad,” benadrukt Meijer. Daarom werd er in de eerste plaats ingezet op het verbeteren van de ondernemersdienstverlening. Binnen de gemeente werden hier twee personen ‘officieel’ verantwoordelijk voor gemaakt.  

De overige adviezen uit de stad worden gebundeld in het actieprogramma met 5 actielijnen. De actielijnen zijn gericht op dienstverlening, samenwerking en handel, impactvol inkopen, financiering en zichtbaarheid. Vervolgens gingen Meijer en van Lammeren op zoek naar ‘wie wat kan doen’ en waar kansen liggen binnen de gemeente. Zo is de dienstverlening volledig ondergebracht bij de gemeente, maar is Stichting Stadsgarage verantwoordelijk voor acties op het gebied van zichtbaarheid, vindbaarheid en communicatie. Inmiddels is er in de gemeente zelfs een kernteam van 12 ambtenaren uit verschillende beleidsafdelingen, die regelmatig bijeen komen om zich te buigen over domeinoverstijgende vraagstukken.

Een intensieve samenwerking met Stichting Stadsgarage

De samenwerking met Stichting Stadsgarage is om verschillende redenen belangrijk voor de gemeente. “We hebben er bewust voor gekozen om samen te werken met bedrijfsleven en stakeholders in de regio. Dit biedt ons twee voordelen: aan de ene kant kunnen deze partijen meer onafhankelijk aan de slag en met focus en expertise dienstverlenende taken uitvoeren waar de gemeente geen ervaring of tijd voor heeft,” vertelt Meijer. Doormiddel van een samenwerkingscontract met Stichting Stadsgarage waarin een vaste toeslag wordt beschreven, is het ook direct duidelijk hoe het budget van de gemeente voor impact ondernemen wordt besteed. Onderbesteding wordt zo voorkomen.  “Ook kan Stichting Stadsgarage de boodschap over de betekeniseconomie beter verspreiden. Als private partij kunnen zij onafhankelijk met de politiek in gesprek en draagvlak creëren binnen de gemeenteraad. Dat is als ambtenaar ingewikkelder,” vertelt Meijer.

De eerste resultaten: Inkoopplatform ‘Kennemer Inkoop Platform’ en ‘Kennemer Helpdesk’

De actielijnen uit het Actieprogramma hebben aangezet tot mooie ontwikkelingen in de stad. Op het gebied van kennis is bijvoorbeeld samen met de Stadsgarage en het SE-lab een training (de Impact Booster) voor ondernemers tot stand gekomen. In vier bijeenkomsten worden impact ondernemers geholpen bij onder andere storytelling en financiering. Daarnaast zoekt de gemeente Haarlem ook nadrukkelijk de regionale samenwerking op. Zo richtte zij samen met Stichting Stadsgarage, de regio en Social Enterprise NL het Kennemer Impact Helpdesk op om de regionale dienstverlening te verbeteren.

Om meer inkoop bij impact ondernemers te bevorderen is daarnaast het Kennemer Inkoop Platform opgericht. Met dit platform kunnen bedrijven of leveranciers met een SROI-verplichting eenvoudig inkopen bij impact ondernemers in de stad. Bij de oprichting is gestreefd naar een holistische, regionale aanpak. “Naar aanleiding van het actieprogramma hebben we er met de regio voor gezorgd dat de SROI-voorwaarden regionaal hetzelfde zijn. Deelnemers die op het platform terecht komen voldoen aan de regionale SROI-voorwaarden. Toelating op het platform gaat via  SROI-coördinatoren. Deze bespreken samen met een selectiecommissie of toetreders van het platform SROI-waardig zijn. Als dat zo is, krijgen ze een jaar de tijd en de nodige begeleiding om een ‘officieel’ bestaand keurmerk, zoals PSO30+ of BCorp, te behalen,”vertelt Meijer.

Waar liggen de uitdagingen?

In het Coalitieakkoord van 2022-2026 is impact ondernemen sterk verweven. Impact ondernemen vormt een belangrijke pijler in het nieuwe economische beleid van de Gemeente Haarlem. Het Programma Impact Ondernemen wordt de komende jaren versneld en fors uitgebreid en is er budget vrijgemaakt voor 2 vaste accountmanagers bedrijven. Volgens Meijer is geld en draagvlak hierdoor in Haarlem inmiddels niet meer het grootste probleem. Een uitdaging is wel de beschikbare tijd die een makelaar met mandaat nodig heeft: “We zijn als team en organisatie onderbemand. Het werk van een makelaar met mandaat bestaat uit aanjagen, zoeken naar mogelijkheden en heel veel intern herhalen. Dat kost tijd en aandacht. Uren die er niet altijd zijn, met name ook bij andere collega’s van andere domeinen die je wel nodig hebt om stappen te maken,” legt Meijer uit.

Het scheelt dat er veel welwillendheid is binnen de gemeente ook bij bijvoorbeeld inkoop en vastgoed. “Als ik er iemand op attent maak wat de mogelijkheden zijn is er bijna altijd bereidwilligheid. Alleen de regelgeving en de vaste procedures zijn nog wel een obstakel,” benoemt Meijer. Door de complexe regelgeving, de bestaande organisatiecultuur en vaste procedures kan het soms een jaar duren voordat een uitzondering kan worden gemaakt. “Terwijl je wilt dat de uitzondering de norm wordt. De coalitie wil dat er alleen nog impactvol wordt ingekocht door de gemeente. Daar zijn we nog lang niet.” Dit vergt ambtelijke doorzettingsvermogen van het makelaarsteam met mandaat om door de bestaande systemen, cultuur en regels heen te werken.

Ook langs de actielijn van financiering zijn nog doorbraken te behalen. “We zien aan alle kanten van de markt dat er geld is om maatschappelijke meerwaarde te creëren. Er zijn private investeerders, goede doelen fondsen en banken die graag hun geld maatschappelijk willen beleggen. Wat het alleen ingewikkeld maakt is dat veel impact ondernemers slecht in staat zijn hun financiële vraag inzichtelijk te maken. Impact ondernemers starten vaak vanuit een overtuiging en zijn vaak te bescheiden,” vertelt Meijer. Daar is dus ondersteuning bij nodig. De Gemeente werkt aan de versterking van het financieringslandschap rondom impact ondernemers en onderzoekt daarnaast innovatieve financieringsvormen.

Tips en tricks voor andere makelaars met mandaat in spé

Voor andere makelaars met mandaat in spé heeft Meijer een aantal tips. Zo is politieke steun en doorzettingsvermogen noodzakelijk, maar draait het bij mandaat van een ‘makelaar met mandaat’ niet alleen om hoeveel mandaat je krijgt, maar ook over hoeveel mandaat je durft te nemen. Hierbij helpt het als je als organisatie een duidelijke visie hebt en deze kan communiceren, meent Meijer. “Een visie helpt een organisatie om te begrijpen waarom we dit doen. Ook naar buiten toe, bijvoorbeeld richting andere ondernemers, helpt een sterke visie. Ik zou zeggen: begin met een stevige visie en kijk vervolgens waar haakjes liggen in bestaand beleid om die visie te onderbouwen. Van daaruit kleur je het actieprogramma in.”

Dit artikel is onderdeel van een artikelenreeks op basis van interviews die uitgevoerd zijn voor de Toolbox ondersteuning impact ondernemen. Wil jij als (overheids-)organisatie ook aan de slag voor impact ondernemers? Download dan de toolbox hier.