Goede voorbeelden van impactvol inkopen

Woningcorporatie Acantus bezit zo’n 14.000 huurwoningen in Noordoost- en Oost-Groningen. Om eraan bij te dragen dat iedereen in de maatschappij mee kan doen, besteedt de corporatie een aanzienlijk deel van de onderhoudswerkzaamheden uit aan sociale werkbedrijven. Zo ontstaan meer kansen om te werken voor mensen die gehinderd worden door drempels op de arbeidsmarkt.

Onder de titel ‘Samenwerking op maat’ werkt Acantus samen met Roblo Dienstverlening, een regulier sociaal onderhoudsbedrijf, en met de sociale werkbedrijven WerkPro, Wedeka, Afeer, Werkbedrijf Eemsdelta en BWRI Werkbedrijf. Gezamenlijk zorgen ze onder meer voor onderhoud aan woningen en bergingen, schilderwerkzaamheden en groen- en straatonderhoud.

Roblo Dienstverlening heeft hierbij de regie en verdeelt, op basis van regio, de binnenkomende klussen over de zes bedrijven. Roblo Dienstverlening pakt ook de opdrachten na kantooruren en in het weekend zelf op.

Als hun ambtenaren bijeenkomsten organiseren, moedigt de gemeente Groningen ze aan om daar lokale impactondernemingen bij te betrekken. Gemeentemedewerkers kunnen op Platform Goed Inkopen zien welke impactbedrijven passend aanbod hebben voor onder meer vergaderingen, workshops, symposia of afscheidsrecepties – denk aan evenementenlocaties of catering.

Sommige ICT-opleiders richten zich op mensen die, vaak wegens specifieke problematiek, te maken krijgen met drempels op de arbeidsmarkt. In recente ICT-aanbestedingen stimuleert de gemeente Groningen leveranciers om met dergelijke opleiders samen te werken. In de selectieleidraad Aanbesteding back-end: integratiediensten gemeente Groningen staat bijvoorbeeld het volgende:

“De gemeente Groningen heeft de ambitie om bij alle inkopen met een opdrachtwaarde boven de €200.000,- social return toe te passen. Social return kan bijvoorbeeld worden ingevuld met arbeidsplaatsen, leer-werkplekken en/of stageplekken voor aangewezen doelgroepen. Ook kan op andere wijze (aanvullende) maatschappelijke bijdrage geleverd worden. Denk bijvoorbeeld aan het beschikbaar stellen van refurbished hardware aan minima of het samenwerken met Code Gorilla en/of Aletho. Deze wijze van invulling noemen wij ook wel social impact, wat een afgeleide is van social return.”

De afvalstromen van Amsterdamse huishoudens bevatten nog veel ‘goedzooi’: producten en materialen die, al dan niet na reparatie, geschikt zijn voor hergebruik en verkoop, of die als gescheiden materiaalstromen gerecycled kunnen worden.

De gemeente Amsterdam heeft in 2024 een aanbesteding uitgeschreven voor het innemen of ophalen van deze goedzooi, om daarna te repareren en te verkopen of gesorteerd af te voeren naar een gemeentelijk recyclepunt. De opdracht is niet alleen bedoeld om circulariteit te bevorderen, maar ook voor het in stand houden van werkplekken bij kringloopbedrijven voor Amsterdammers die gehinderd worden door drempels op de arbeidsmarkt – en die zo mogelijk uit te breiden.

Na een marktconsultatie, waarin de gemeente heeft gesproken met drie geïnteresseerde partijen, is de aanbesteding uitgezet als voorbehouden: alleen bedrijven waarvan minimaal 30% van de medewerkers afkomstig is uit de doelgroep met een zogenoemde ‘afstand tot de arbeidsmarkt’, zouden voor gunning in aanmerking komen.

De opdracht is gegund op basis van drie criteria:

1. Dienstverlening aan Amsterdammers: het enthousiasmeren van Amsterdammers over de mogelijkheden van goedzooi, het realiseren van laagdrempelig halen en brengen ervan en de wijze waarop de leverancier de herbruikbare producten en materialen in de kringloop houdt.
2. Sociaal werkgeverschap: het aantal werknemers uit de doelgroep dat daadwerkelijk aan de slag gaat en de verhouding daarvan tot het totale personeelsbestand, de zorgzwaarte en maatregelen om de specifieke doelgroep optimaal in te zetten en de manier waarop de leverancier deze doelgroep vindt, bereikt, bindt en duurzaam aan het werk houdt.
3. Recyclingpercentage: hoe hoger het percentage, hoe meer punten.

Twee kringloopbedrijven hebben de opdracht gegund gekregen: RataPlan en De Lokatie. Zij zullen zich vier jaar lang over de Amsterdamse goedzooi ontfermen, met tweemaal een optie tot twee jaar verlenging.

Het Rijksvastgoedbedrijf heeft een uitvraag gedaan om duurzame energieprojecten op hun gronden in Assen te ontwikkelen, waaronder een aantal voor de aanleg van zonne- of windenergie-installaties. Bij de gronduitgifte zijn strenge eisen gesteld aan de veiligheid en biodiversiteit.

Na een zorgvuldige beoordeling van de ingediende voorstellen, is de opdracht gegund aan Robin Doet: een lokale, sociale energiecoöperatie, die ruime ervaring heeft met financiële participatie van de omgeving en het creëren van lokale impact. Bij de inschrijving zijn zij op creatieve, innovatieve en onderscheidende wijze tot een tariefstelling gekomen, waarmee zij het Rijksvastgoedbedrijf positief hebben verrast.

Robin Doet heeft het recht van opstal voor een periode van 25 jaar gekregen, in overeenstemming met de uitgangspunten van de Aanbestedingswet en het Didam-arrest. De gronden zijn openbaar aangeboden, wat heeft gezorgd voor een transparant, eerlijk selectieproces.

De projecten dragen niet alleen bij aan de energietransitie, maar ook aan de lokale economie en biodiversiteit. Het Rijksvastgoedbedrijf en de energiecoöperatie ervaren hun samenwerking daarbij als zeer positief. Ze hopen een voorbeeld te zijn voor toekomstige duurzame initiatieven en anderen te stimuleren om te blijven innoveren en impact te maken.

Voor het onderhoud en de levering van circulair kantoormeubilair, heeft de gemeente Enschede in 2023 een opdracht ter waarde van € 4 miljoen gegund aan de sociale onderneming OPNIEUW!.

Ter voorbereiding van de Europese aanbesteding heeft het facilitaire team, in samenwerking met de inkoopadviseur, een marktconsultatie uitgevoerd. Tijdens deze verkenning is vooral onderzocht in hoeverre het mogelijk zou zijn om het thema circulariteit in de uitvraag te integreren. Hierbij is specifiek gekeken naar de toepassing van de R-ladder: een model dat inzicht geeft in verschillende niveaus van circulariteit, zoals hergebruik, reparatie en recycling.

In de gunningscriteria is de nadruk gelegd op de wijze waarop inschrijvers invulling geven aan dit thema. Ze zijn gevraagd om een fictieve casus uit te werken en daarin een voorstel te doen om de kantine met circulair meubilair in te richten. Ze zijn ook gevraagd om toe te lichten hoe hun duurzaamheidskeuzes tot stand zijn gekomen en hoe ze die in de praktijk meetbaar gaan maken.

In totaal heeft de gemeente drie inschrijvingen ontvangen, afkomstig van zowel reguliere als impactondernemingen. Tijdens de beoordelingsfase heeft het kwaliteitsaspect het zwaarst meegewogen; maar liefst 80% van de uiteindelijke score. De gemeente heeft dus sterk de focus gelegd op de kwaliteit en duurzaamheid van de aangeboden oplossingen, boven andere factoren zoals prijs.

Schoonmaakdienstverlener en impactonderneming Breedweer verzorgt de schoonmaak en glasbewassing van Defensie-locaties in het zuiden van het land. Kazernes, militaire bases en strategische locaties stellen andere eisen aan schoonmaakdiensten dan reguliere overheidsgebouwen. Daarom is in de Europese aanbesteding voor schoonmaakonderhoud en glasbewassing bij Defensie slechts 20% van de score gebaseerd op prijs en maar liefst 80% op kwaliteit. Hiermee ontstaat zoveel mogelijk maatschappelijk waarde, zoals omschreven in artikel 1.4 lid 2 van de Aanbestedingswet.

De kern van deze aanpak bestaat uit vier criteria. Samenwerking (20-30%) gaat over aspecten als sociaal veilige werkplekken voor medewerkers op militaire locaties, flexibiliteit in de dienstverlening en kennisborging en innovatie. Grip op dienstverlening (10%) betreft onder meer realtime controle over de uitvoering van werkzaamheden op beveiligde locaties, operationele planning en meldingen van onder meer bijzonderheden en klachten. Sociale duurzaamheid (30%) gaat over de instroom van mensen die belemmerd worden door drempels op de arbeidsmarkt, beheersbare werkdruk in fysiek veeleisende omgevingen en ondersteuning bij de loopbaanontwikkeling van schoonmakers en glazenwassers. Klimaat en duurzaamheid (20%) betreft CO₂-reductie en circulariteit, aantoonbare externe toetsing van de klimaatdoelstellingen en toewerken naar een volledig klimaatneutrale dienstverlening in 2026.

Sociale en duurzame thema’s krijgen binnen Gasunie steeds meer aandacht: ook in de Europese openbare aanbesteding voor de levering van standaardmeubilair die de organisatie in 2024 heeft uitgeschreven.

Zo is het sociale aspect opgenomen als uitvoeringseis. Duurzaamheid heeft een rol gespeeld bij de gunning, waarbij inschrijvers zijn gevraagd om een casus uit te werken en daarbij de principes van de R-ladder toe te passen. Daarnaast heeft Gasunie eisen gesteld op basis van de MVO-criteriatool.

De gunning is beoordeeld op drie criteria: een plan van aanpak (maximaal 20 punten), het duurzaamheidsvraagstuk (maximaal 40 punten) en de prijs (maximaal 40 punten). Er is bewust niet gekozen voor het selecteren van een ‘impactondernemer’. Niettemin is, van de vijf partijen die zich hebben ingeschreven, de sociale onderneming Health2Work als winnaar uit de bus gekomen. Zij konden zich onderscheiden op het gebied van arbeidsparticipatie en hergebruik van materialen.

Het resultaat dat laat zien dat impactondernemingen goed kunnen concurreren met reguliere bedrijven. Als een andere inschrijver eveneens aan de gestelde criteria en doelstellingen had voldaan, had die ook de gunning kunnen krijgen. Het beoordelingsteam is erg tevreden met de keuze voor Health2Work.