Kabinet zet stappen naar duurzamer en socialer inkoop- en aanbestedingsbeleid

Het kabinet wil bij overheidsopdrachten meer ruimte geven aan sociale ondernemingen* en klein mkb. Om dat mogelijk te maken, zal het Rijk een pilot true pricing starten. Daarnaast gaat het de belemmeringen voor sociale ondernemingen en klein mkb bij aanbestedingsprocedures onderzoeken.

Deze voornemens staan in een brief die minister Beljaarts (Economische Zaken) begin deze maand naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. Het is een reactie op het plan Tien voorstellen voor een duurzamer en socialer inkoop- en aanbestedingsbeleid, dat in oktober 2023 is ingediend door ChristenUnie met ondersteuning van SP, Volt en GroenLinks-PvdA.

Bijdrage van de City Deal

Een aantal voorstellen in het tienpuntenplan betreft specifiek sociale ondernemingen. Het ministerie van Economische Zaken heeft in februari 2024 Social Enterprise NL, Cedris en de City Deal Impact Ondernemen uitgenodigd om op de volgende twee voorstellen te reflecteren:

• ‘We maken 1-op-1 contracteren van sociale ondernemingen en klein mkb onder de Europese aanbestedingsdrempels eenvoudiger en geven deze mogelijkheid meer bekendheid’ (voorstel 6).
• ‘Geef in de Aanbestedingswet meer ruimte voor sociale ondernemingen’ (voorstel 7).

In de kabinetsreactie zien we een deel van onze bijdrage terug. Zo hebben we aangegeven dat meer 1-op-1 gunning aan sociale ondernemingen wellicht tijdelijk van belang kan zijn om groei van deze ondernemingswijze te stimuleren. Maar we hebben er ook op gewezen dat een dergelijke benadering ertoe leidt dat sociale of impactondernemingen een aparte categorie blijven.

Dat laatste zou onwenselijk zijn. Van de ondernemers zelf horen we namelijk dat ze juist niet als ‘bijzonder’ gezien willen worden en graag de concurrentie met ‘reguliere’ ondernemingen aangaan. Het echte probleem is vooral dat dit nog te vaak op de voorwaarden van de ‘oude’ economie gebeurt: prijs blijft sterk leidend, terwijl er weinig tot geen ruimte is om de impact op mens of milieu mee te wegen – precies de toegevoegde waarde waarmee sociale of impactondernemingen zich kunnen onderscheiden.

Deze zienswijze heeft deels gehoor gevonden. Zo schrijft de minister: “Wij vinden het belangrijk dat sociale ondernemingen een goede kans maken bij overheidsopdrachten. Een voorkeursbehandeling voor sociale ondernemingen in aanbestedingsprocedures lijkt niet nodig noch wenselijk. Sociale ondernemingen geven zelf aan graag de concurrentie aan te gaan met andere ondernemingen, maar willen wel dat hun ‘toegevoegde waarde’ wordt meegewogen. De huidige regelgeving biedt genoeg ruimte om maatschappelijke waarde in een opdracht op te nemen, maar deze ruimte wordt in de praktijk niet altijd benut.”

Toch valt hier ook wat op aan te merken, zegt Jorien van Lookeren Campagne (Social Enterprise NL en coördinator van het City Deal-thema Beleid en ontwikkeling): “Het is zeer positief dat sociale ondernemingen expliciet aandacht krijgen in nationaal inkoopbeleid. Maar maatschappelijke waarde is er niet om slechts ‘mee te wegen’: dat zou, zoals het ook in de Aanbestedingswet verwoord is, centraal moeten staan. Pas dan ontstaat er echt een gelijk speelveld.”

Pilot, onderzoek en advies

Een van de voorgenomen acties van de minister is een pilot true pricing. Deze is bedoeld “om te onderzoeken hoe ‘verborgen’ kosten kunnen worden meegenomen in de prijs bij beoordeling van offertes voor aanbestedingen en inkoop.” Dit betekent dat zowel negatieve als positieve impact op mens of milieu meegerekend wordt, waarmee een eerlijker speelveld ontstaat: ondernemingen komen niet meer weg met een lage prijs als hun werkwijze ten koste gaat van mens of milieu, terwijl sociale of impactondernemingen juist op dat gebied hun werkelijke waarde kunnen tonen.

Een tweede actie is een onderzoek “dat inzicht biedt in de mate waarin sociale ondernemingen en klein mkb eerlijke kansen krijgen en tegen welke belemmeringen deze ondernemingen aanlopen […] Op basis van dit onderzoek zullen wij de toegang van sociale ondernemingen en klein mkb bevorderen, onder andere via betere informatievoorziening richting aanbestedende diensten.”

Daarnaast heeft de minister aan de adviescommissie Gids Proportionaliteit een advies gevraagd “over de mogelijkheden om een-op-een te gunnen aan sociale ondernemingen en ondernemingen die brede maatschappelijke waarde leveren makkelijker te maken. Op basis hiervan zullen wij een afweging maken of eventueel verdere stappen nodig zijn.”

Opvolging?

Het is goed om te zien dat de bijdragen van de City Deal en de andere gesprekspartners serieus genomen zijn. De voorgenomen acties sluiten daarbij aan. Maar alles staat en valt met de opvolging die eraan gegeven wordt. Een pilot kan immers mislukken: in hoeverre is er dan nog bereidheid om te kijken naar andere methoden om impact zichtbaar te maken? En gaan de onderzoeksresultaten daadwerkelijk doordringen tot de dagelijkse praktijk, zodat de belemmeringen voor sociale ondernemingen verdwijnen?

Vanuit de City Deal, met name vanuit de themagroepen Impactvol inkopen en Beleid en ontwikkeling, blijven we de ontwikkelingen dus constructief kritisch volgen. Maar de intentie om ruimte te geven aan de toegevoegde waarde van sociale ondernemingen is er in ieder geval: een belangrijke eerste stap.

*Kijk hier voor meer informatie over verschillende definities, zoals ‘impact ondernemen’ en ‘sociaal ondernemen’.

Foto: Jaap Kemkes, lid van de inkoopwerkgroep van de City Deal, geeft voorlichting aan inkopers over de mogelijkheden van impactvol inkopen. Foto door Jan Bockma.