Social Enterprise Monitor 2023-2024: sociale ondernemingen groeien sterk, maar missen politieke steun

Sociale ondernemingen in Nederland maken een sterke groei door. Maar hoewel ze op ondernemende wijze antwoorden bieden op uitdagingen als de vastlopende arbeidsmarkt, klimaatverandering en de energietransitie, ervaren ze zeer weinig politieke steun. Dat blijkt uit de Social Enterprise Monitor 2023-2024, het grootste onderzoek naar sociale ondernemingen in Nederland.

€ 2,2 miljoen omzet, een personeelsomvang van 18 fte, actief op meerdere maatschappelijke doelstellingen tegelijk* en toegewijd aan het meten van de bereikte impact: dat is de gemiddelde sociale onderneming in Nederland. Deze ondernemingen zijn bezig met een sterke opmars. Bijna allemaal hebben ze een strategie voor opschaling en het merendeel verwacht een verdere groei in omzet en personeel.

Maar ondanks hun positieve maatschappelijke bijdrage en een minimaal beroep op donaties of subsidies – bijna 91% van de omzet is afkomstig uit handel – ontbreekt de steun vanuit de politiek. De meeste sociale ondernemingen ervaren die op zowel gemeentelijk, provinciaal als nationaal niveau als (zeer) laag of zelfs afwezig.

Inkoop, maatschappelijke bv en beslistafels

“Deze Monitor laat zien dat sociale ondernemingen serieuze bedrijven zijn die hard groeien en een grote bijdrage leveren aan de maatschappelijke uitdagingen in Nederland. Tijd voor de overheid om hen serieus te nemen”, zegt Stefan Panhuijsen. Hij is directeur van Social Enterprise NL, de organisatie die verantwoordelijk is voor de publicatie van de Monitor.

Deelnemers pleiten onder andere voor meer overheidsinkoop, ook een van de thema’s binnen de City Deal Impact Ondernemen. Met een jaarlijks inkoopvolume van 100 miljard euro beschikken overheden over een enorm potentieel vliegwiel voor duurzame en sociale productie. Daarnaast hebben de respondenten grote behoefte (64%) aan een specifieke rechtsvorm voor sociale ondernemingen. Maar hoewel meerdere kabinetten zich hebben voorgenomen om de ‘maatschappelijke BV’ in te voeren, wachten ondernemers daar al jaren op.

Verder willen sociale ondernemingen vaker aan de beslistafel zitten. Niet alleen om mee te denken over bijvoorbeeld inkoopbeleid of arbeidsparticipatie, maar ook over diverse maatschappelijke kwesties die verband houden met hun missie, zoals ontwikkelingssamenwerking of de financiële educatie van jongeren.

“Van levensbelang”

Jorien van Lookeren Campagne (Social Enterprise NL en coördinator van het City Deal-thema Beleid en ontwikkeling) denkt niet dat het een kwestie van onwil is, zo zegt ze in De Telegraaf. De vele gemotiveerde overheidsprofessionals die actief zijn in het partnernetwerk van de City Deal, kunnen dat bevestigen. Daarnaast is de Monitor dinsdag 8 oktober welwillend ontvangen door Tweede Kamerleden Arend Kisteman (VVD), Inge van Dijk (CDA) en Pieter Grinwis (ChristenUnie).

“Sociaal ondernemers zijn van levensbelang voor ons land”, zo reageerde Grinwis. “Het is hoog tijd dat de bijzondere waarde van sociale ondernemingen in de wet wordt erkend. Daarom moet de minister vaart maken met het wetsvoorstel maatschappelijke BV.”

Jorien van Lookeren Campagne (Social Enterprise NL) overhandigt de Social Enterprise Monitor 2024 aan Kamerleden Arend Kisteman (VVD) …
… Inge van Dijk (CDA) …
… en Pieter Grinwis (ChristenUnie).

Over de Social Enterprise Monitor

De Social Enterprise Monitor, onderdeel van de European Social Enterprise Monitor, is het grootste tweejaarlijkse onderzoek naar de ontwikkeling van sociale ondernemingen in respectievelijk Nederland en Europa. Dit jaar vulden 148 Nederlandse sociaal ondernemers de enquête in. Het Europese onderzoek wordt in het voorjaar van 2025 gepubliceerd. 31 lidstaten doen hieraan mee: de inzichten vormen een belangrijke bron voor het beleid van de Europese Commissie over de sociale en duurzame economie.

Lees meer over de European Social Enterprise Monitor

*Voor sommige organisaties heeft de term ‘sociale onderneming’ alleen betrekking op arbeidsparticipatie. Social Enterprise NL hanteert een veel bredere definitie. Daarin worden ook andere impactgebieden tot het terrein van deze ondernemingen beschouwd, zoals ‘Circulaire en duurzame productie’, ‘Energietransitie’ of ‘Verbeteren van zorg’.

Foto’s: Gijs de Kruijf en Social Enterprise NL